Yamal
2015-2016

Ненэй нянэцяӈэ Я мал’ няна невхад иленя ненэця» пыхыдодо’ нюмдеби». Тикы хавна 2015-2016 похона хойхана этнографической экспедиция ӈэӈгу. Нюмда  «Ненэй ненэця″». Проектхана манзарана», тюку сайтм’ манэсарманда хибя» ӈоб’ по’ ёльцянд тыбэрци’ мяд терӈэ ханта». Арктика’ тер» илам’ мюданда манэтадо’.

 

Неняӈг᾽᾽ иры᾽ 15 яляна 30 ӈэсына᾽᾽ ян᾽ палӈаваць᾽᾽. Ненадумдмида᾽᾽ ти᾽᾽: N 70º10'21,0'' E 068º09'27,8''. Нензавна мэвэва᾽᾽ 4,5 км. Тикы мюхуня Бованенково-Ухта᾽ газопровод᾽ нимня хаяваць᾽᾽. Тикы газопровод я᾽ ӈылна ӈа, тю᾽᾽уд маниеб лумбад малёмяраха.

Бованенково-Ухта᾽ газопровод᾽ таркаха᾽:

16.07

Газопровод᾽ хэвхана ӈуво᾽ поӈгана хаёвы карьер таня, ненадумдмида᾽᾽ N 70º11'16,9'', E 068º13'17,1''.

Едэй ӈэсына᾽᾽ я Ленгазспецстройм᾽ нюбета манзарани᾽᾽ харад᾽ хэвхана ӈа (Ленгазхад, ӈани нюмдя «нулевой километр», Бованенково-Ухта᾽ газопровод миӈа). Тюкона мюсерта ненеця᾽᾽ Ленгазхана няньдамдо᾽, ӈани ӈаврадамдо᾽ тэмдаби᾽᾽. Харадм᾽ лэтпада вадана тюку та хойхад неней ненэця᾽᾽ ю᾽᾽ ёӈорэй турмы᾽᾽, турта ненэцие᾽ падарт᾽ (журналан᾽) падыбидо᾽. Мани᾽᾽ ихинани᾽᾽ вахтахана манзарана᾽᾽ хойхана иленя ненэцие᾽ ня᾽᾽амна ӈамгэхэртм᾽ ехэра᾽᾽, тарем сырап журналхана ӈобкарт савовна падвы еркар᾽᾽ юӈгу (ибӈод еркарахав᾽᾽ сабе ӈока вуни ӈа᾽᾽).

Маня᾽᾽ ӈэсыхыдана тикы хардан᾽ снегоходхана, ӈэдалё ханӈаць᾽᾽. Маня᾽᾽ ӈани таня яда нэкалӈаваць᾽᾽. Неняӈг᾽᾽ помна ядва нензел вуни ӈа. Ӈавэдана хардан᾽ тэввана᾽᾽ сер сидна᾽᾽ Ярослав Худи᾽ сава ня, Александра᾽ яндер (Татарстанхад товы) Марс сидна᾽᾽ ядабтась. Тикы ненэць ӈани няхата манэкава нэнэй ненэцие᾽ ила᾽ няю᾽ ӈа. Пыда сидна᾽᾽ кофехена, булочкахана ӈавлаванда е᾽᾽эмня савари вадарихина хумбива᾽᾽. 

Ленгазспецстрой᾽ ненадумдама᾽᾽N 70º14'41,8'' E 068º09'29,4''.

Неняӈг᾽᾽ ирыхына хаер᾽᾽ нувода етри таняць᾽᾽. Паддена ты᾽᾽ мято᾽ хэврихина сюраць᾽᾽, ӈопой яхана пон нусеты᾽᾽. Ты᾽᾽ паддева᾽ ёльцеӈгана хасава᾽᾽ малӈэ ты᾽ тяхана мэсеты᾽᾽. Тарем нувандо᾽ сер суюдо᾽ хавомбасеты᾽᾽. Хусувэй мядндер харто᾽ тыто᾽ ненадумдама᾽᾽ таня᾽᾽. Тикы хавондир᾽᾽ таддикахад яхала᾽᾽ма᾽᾽. Ты᾽᾽ тяхана мэна суюмда манэпата нямыбида, тикы᾽ пуд хавомбида. Ханяӈэхэв научной манзаяхана саами᾽᾽ (ӈано᾽ хан᾽᾽) тыдо᾽ савовна хавомбавандо᾽ ня᾽᾽амна толабининзь᾽.  Теда манэць Ямал᾽ тер᾽᾽ тикы няхатато᾽ хаюртадо᾽ юӈгу᾽᾽. Харта тыта хам᾽ хусувэдо᾽ теневада, тикы хавна ненэцие᾽ хавондир᾽᾽ падарт᾽ падыбада᾽᾽. Хавондирсипой ӈэрё᾽ няна ӈамзам᾽ ӈыда ни пират. Тасий маниенида᾽᾽ ӈэсына᾽᾽ тер᾽᾽ хавондир᾽᾽.

Костя Сэротэтто᾽ ха:

IMG 3156

Ӈэсына᾽᾽ тер᾽᾽ ха᾽᾽:

07

Ӈарханда нялемяхаданда тым᾽ яхала᾽᾽мана сидя хэвхаданда ненадумда пирты. Ненэць хавондирта сита пэртя нюдя хасава нюхунда хаврамбида. Маня᾽᾽ Костява᾽᾽ тарем нисянда хам᾽ мэӈа, ӈарка хасава нида харто᾽ хаводо᾽ нисяндо᾽ хам᾽ ненсэймдахая сертавыдо᾽.

Тына᾽᾽ ӈархандо᾽ няле᾽᾽, тадри панэдава᾽᾽, мальцядва᾽᾽ хадаба пяӈгува᾽᾽.  Тыбэрти᾽᾽ вадана нара ты᾽᾽ мал ӈоб толас᾽᾽, та пинкабты᾽᾽, нэлорта᾽᾽. Тедав нялемяхадандо᾽ ненэй тарто᾽ сермам᾽ ханзерць пирты.

Хасавако ӈаябарӈа:

IMG 3372

Неняӈг᾽᾽ иры᾽ 21 яляна 31 ӈэсына᾽᾽ ян᾽ палӈаваць᾽᾽. Ненадумдмида᾽᾽ ти᾽᾽: N 70º11'19,3'' E 068º04'09,1''. Нензавна мэвэва᾽᾽ 3,8 км. Тюку яхана ӈэсыхыдана Мянгча тэраӈгурӈась. Мани᾽ ва᾽᾽авни᾽ няю Хасавако тось.

Ӈэсына᾽᾽ тер᾽᾽ вадавна тюку по неняӈг᾽᾽ ӈани похо᾽ манэць тянёсь. Мани᾽ нянавани ёльце ӈока толхаць᾽᾽. Неняӈг᾽᾽ хавна ниберё᾽᾽, пилё᾽᾽ ӈадимяць᾽᾽. Пилё᾽᾽ иры᾽ неняӈг᾽᾽ иры᾽ пуданахад пэӈга.

Пилё᾽᾽ сидя тэнзадо᾽: ненэй пилё, сяну᾽ пилё. Ненэй пилё᾽᾽ (ты᾽ пилё᾽᾽) ты᾽ тар᾽ ниня нюду хамдамби᾽᾽. Тарем хаевыдо᾽ сибяӈэ ханӈа᾽᾽. Сибясавэй тым᾽ маханда᾽ нимня нямзьлеб лоӈгсавэйӈэ со᾽᾽. Нара᾽ няна, ты᾽᾽ ниць ирыхыд, хоба᾽ пиняю ӈадиберӈа᾽᾽. Тикад пилёӈэ ханӈа᾽᾽. XXвек᾽ нерденяд ненэй ненеця᾽᾽ тыдо᾽ пилё᾽ пардонхана пэраць пяйдонзь᾽᾽. Хурка ӈэбта ӈод  малӈэ яӈгава серта юӈгунив. Яӈгавдавэй хаёвы ты᾽᾽сибят ᾽᾽ хась пиртадо᾽. Сибясавэй ты᾽ хоба᾽᾽ нюдяко сисавэй᾽᾽, тиканда᾽ нид еяӈэ сертаб подаӈга᾽᾽. Тянюмдемба пилё᾽᾽ хадерпада᾽᾽. Сэр хоба ты᾽᾽ хэван᾽ лехэбтамбада, тикан᾽ ӈамдорта᾽᾽ пилё᾽᾽ пяхана хутдамбада᾽᾽. Пилё᾽᾽ тарем хадабавам᾽ ӈацекы᾽᾽ ёльце харвобтадо᾽. Яляна мале сян ёӈорэй хобдо᾽ нюдерць ты᾽᾽ няна ханцеты᾽᾽.

Сяну᾽ пилё᾽᾽ ненэй пилёт тамна пинкабты᾽᾽. Нюдо ты᾽ пыя᾽ сивня ӈэдабтамбидо᾽. Тикыдо᾽ ты᾽ сё᾽ мю хаморӈа᾽᾽, таняна иле᾽᾽. Яӈгавдавэй ӈэбта сяну᾽ пилё᾽᾽ нюхуд ты хась пиртада. Ӈахат (тедаӈо тарця сер᾽᾽ ӈани таняраха᾽᾽) сяну᾽ пилё᾽᾽ ню᾽᾽ хаврамба ты᾽ пыя᾽ сивня, ня᾽ сивня сярхана вабтпавыдо᾽.

Сата епдяхана хойхана пур᾽᾽ сертаби᾽᾽. Ӈоб неняӈг᾽᾽ яляна маня᾽᾽ сидя пурм᾽ пятабиваць᾽᾽.

Пурдо᾽ сертабива᾽᾽:

IMG 3401

Ярославха᾽ Майяха᾽ ӈавка неняӈгахат ервхаюта᾽ мят тюӈга:

IMG 3261

Не᾽᾽ надорӈа᾽᾽, сэдора пэяд᾽᾽. Александра ӈоб тарем нерденя хобамда наӈась.

Аля хобамда пидерцьӈгана (мэятабцьӈгана) мэядамбида:

IMG 3090

Ёльцендо᾽ таль ты᾽᾽ мэнена тудако᾽᾽ ӈадиберць пэяд᾽᾽. Ӈока ӈэда яхананда тудакута ты᾽᾽ хад сэвдарев пыдабтаӈга᾽᾽. Ханяӈы малкурта᾽᾽ пи᾽ ёльцеӈгана ханодо᾽ подерпа пя᾽᾽. Луци᾽ харвобтана ӈавар᾽᾽ - тудако᾽᾽ -  хойхана нидо᾽ ӈорас᾽᾽. Ненэй ненэцяӈгана тикы ты᾽᾽ ӈавар᾽᾽. Мани теневанани᾽ тудако᾽ тэнзхат сыроежка᾽᾽, подберезовик᾽᾽ сэван᾽ хаморӈаць᾽᾽. 

Неняӈг᾽᾽ иры᾽ 27 яляна 32 ӈэсына ян᾽ палӈаваць᾽᾽. Ненадумдмида᾽᾽ ти᾽᾽: N 70º10'42,7'' E 067º56'46,1''. Нензавна мэвэва᾽᾽ 4,8 км.

Тюку яхадана запад᾽ няри мюсеваць᾽᾽. Тэраӈгуромахадана᾽᾽ Юмбыды яха᾽ няю мюсе пэӈгуна᾽᾽. Морды яхам᾽ хаврахая, Альбина᾽ мядндер᾽᾽ ӈамдулаван᾽ пяӈгува᾽᾽.

Пилё᾽᾽ иры᾽ пудана – вэба᾽᾽ иры᾽ нерденя᾽ пиркана серони᾽ сертаванзь лакри Салехардан᾽ тутани᾽. Та᾽ ёльцеӈгана ӈокамбой тадта᾽᾽мадамда, видеодамда манэлабта пиртаниНина᾽᾽ эфирхана манэтынама᾽᾽.

Добавить комментарий

Имя
E-mail
Телефон
Тема
Комментарий
Оценка
Показать другое число
Контрольное число*