Пуптаха᾽ Ханутаха᾽ мяд᾽ ненадумдма᾽᾽ N 70º15'49,6'' E 067º33'20,6''. Ӈавнанди пыди Марра саляна (хусувэй я᾽ падаркана тикы я᾽ нюм᾽ тодо я᾽᾽авна пады: Моррасале/Маррасаля/Марра-Сале) илеӈаханзь. Пудана по᾽᾽ пиркад Морды᾽ яха᾽ няю тоӈаханзь. Пыди нянанди тикы я ёльце сава: Бованенково хахаи таддикахад яв᾽ халя е᾽᾽эмня Итя ӈабтенян᾽ ханамб тари мась.
Яхаӈгарана ӈэда мя. Александра няби Софья. Софья хасава няха᾽, Альбинана᾽ небя:
2015 по᾽ саво᾽ иры᾽ 20 яля᾽ хубтахана маня᾽᾽ яхаӈгаравна Морды᾽ яхан᾽ хамхая нявханда тэвыва᾽᾽. Яха᾽ сятаняӈы хэвхана ӈэда сидя ям᾽ манэман харванинзь᾽. Тикы хаевы пэндъя Мордыяха няби Парнэ᾽ саля хэбидя я.
Морды яха пэндъя 1937 поход 1980й по᾽᾽ пудана᾽ ёльцянд манзаравы. 1990й похона сертаван харвавэдо᾽. Хойхана илена ненэця᾽᾽ тюкона ӈаврадамдо᾽ тэмдабавы᾽᾽, ӈамди᾽, халэ᾽, нямдо᾽ мипвы᾽᾽.
Пэндъя᾽ ненадумдма᾽᾽ N 70º15'49,6'' E 067º33'20,6''.
Пэндъяхад Парнэ᾽ саля᾽ няю сылава:
Пэндъяхад запад няю 700 м пиркана Парнэ᾽ саля᾽ хэбидя я ӈа. Ямал᾽ няна иленя ненэця᾽᾽ тикадо᾽ саць ӈарка, юнета ядо՚. Ученой тикана пон мэвдавэй᾽᾽. Пуда тюкон᾽ туромадо ᾽ХХ век᾽ нерденя. Хойхана иленахав᾽᾽ тикы хэбидя ям᾽ таминдо᾽ ханомбидо᾽. Парнэ᾽ саля Итя ӈабтеня ӈэрм᾽ няӈы хэвхана ӈэда саля. Пирдада 6 м, нинянда хуркари лы᾽᾽, пя ӈа᾽᾽. Ненадумдмида N 70º15'49,6'' E 067º33'20,6''.
Парнэ᾽ саля няюна ӈэда я᾽ вар᾽᾽:
Парнэ᾽ саляд запад᾽ няю маниена я᾽᾽. Нерняюна халмер᾽᾽ ӈади, пуняюна луца᾽ хэхэ (крест):
Парнэ᾽ саляд ӈэрм᾽ няю маниена я᾽᾽:
Парнэ᾽ саляд запад᾽ няюна ӈэда крест:
Итя᾽ ӈабтеня᾽ вар етри нензахалӈга. Теда Парнэ᾽ саля 50 по᾽ тяхана ӈэманда толха ни ӈа. Хэбидя яхана ӈонабтёда ты᾽ ӈэва᾽᾽ ӈыльня мандэмахадандо᾽ ӈамгэ пирувна ӈани тю᾽᾽у тандавыдонзь᾽᾽. Теда тикы мандал мале я᾽ вархад сянпой метрахана, ӈамгэ пиркана я᾽ нензхалп ӈани таси мандэва сер ӈа.
Парнэ᾽ сале хэбидя я ханзер ханопа пямам᾽ ям᾽ теневанаюни᾽ нидинзь᾽ вадес᾽ (ӈэдалёрмани᾽ ямбан хонрамбвыни᾽ ненэця᾽᾽ ӈобтарем тикы ня᾽᾽амна мунзялворӈаць᾽᾽). Хурка ӈэбта ӈод хасава няха᾽ ханотаванзь тикы хэбидя ян᾽ ханӈаханзь᾽, ты вэя, евэй ейӈэ нянанди юрм᾽ (сливочной маслом᾽) ханаӈаханзь᾽. Ханутаха᾽ Пубтаха᾽ пыди᾽ вадахананди᾽ Парнэ᾽ салян᾽ ямд᾽ хэванди᾽ нерня етри ханӈаха᾽. Ханяӈы ненэцие᾽ вадана сеней вадемэми᾽ Василий Токолевич (Медко) Сэротэтто та᾽ ёльцяӈгана Морды᾽ яха ня᾽᾽ав᾽ пират тэворманда᾽ нид Парнэ᾽ салян ӈобтарем етри турӈа, ханяӈэхэна пыда тикым᾽ харта хэбидя яданда вадеӈада.
Парнэ᾽ саляд запад᾽ няю 150 м пирувна меӈга᾽ тяхана халмер᾽᾽ таня. Ненэцие᾽ вадана тикана сюрда ненэць хэбидя ям᾽ тунихина ядпавэда, тикы᾽ пуд ниня тосанан яӈгумы. Тамня тяхакуна 300 м пиркана хахаяда похона палмы луца᾽ хэхэ (крест᾽) ну. Парнэ᾽ саляд 1,2 км ӈэда я «Золотой Крестм᾽» нюбеӈа, хойхана илена᾽᾽ вадана сяхав тюкона крест паллавы («ненэй золотойхав нивыкы ӈаӈэ»), тикы я᾽ ня᾽᾽амна ядерць вэва.
Хусувэй ненэця᾽᾽ тикы ё᾽ ня᾽᾽амна вадетидо᾽ ӈоб толас ни ӈа᾽᾽, пыдо᾽ харто᾽ ханзер теневадо᾽ тарем вадеӈадо᾽. Тикы᾽ хавна мани᾽ ӈани археолог᾽᾽ тотрев хэбидя ё сабе савовна нини манэсар᾽, тадтамбю᾽. Ненэй ненэцяӈгана тарем манэсарма таед вуни ӈа. Хэбидя ям᾽ тадтамба пябнани᾽ сидни᾽ сяхарт хибярт тарця ян᾽ ни ханаӈгу.
Мани᾽ ихинани᾽ хэбидя я ненадумдава᾽, лэтамбавава᾽ е᾽᾽эмня падыба сыранда танянан снегоходхана ӈэдалёрць пюсь сава᾽᾽. Ӈани ӈоб мэкад сер᾽᾽ тарця: нехэна хэбидя ян᾽ ханаць вэва, ӈопой хонаркурць, хэвхананда мэсь тадта᾽᾽ма᾽᾽, видео᾽᾽ манэсарць сава.
Парнэ᾽ саля᾽ пуд Итя ӈабтенан᾽ хамынаць᾽᾽. Сян яля пусыбадада сюдбя мертя сехэрани᾽ ни салаби᾽᾽ малавысь. Тикы᾽ нид ям᾽ теневанаюна᾽᾽ Марра салян᾽ нензэй сехэрэвна ӈэдала тасладинзь᾽.
Марра салян᾽ Итя ӈабтенавна миӈава᾽᾽:
Сяхари халядана ид᾽ ёря᾽ няюмна миндеты᾽᾽, мерця ӈэванда᾽ нид маня᾽᾽ я᾽ вар᾽ няримна миӈаваць᾽᾽. Тарем миндяна᾽᾽ торан᾽ еремява᾽᾽. Тамбирувнанда маррада ӈарка 1,5-2 км пират моторава᾽᾽ тю᾽᾽у мэхэя ӈанова᾽᾽ пуданда нерня тиртедембива᾽᾽.
Парнэ᾽ саляд иба᾽ няюна ӈэда марра. Ханута ӈаномда тиртедемби:
Лакри Пупта ӈопой ян᾽ нулта тасладась. Тада час᾽ ямбан марра᾽ ниня хасанда хэвам᾽ ӈатеваць᾽᾽. Тарем мэнана᾽᾽ 18.00 часхана тамна тяха ӈэдалайнаць᾽᾽.
40 км мэмаданаӇ᾽ салабада ӈокма, мани᾽ нерденя яӈорэй няк᾽᾽ манэӈанинзь᾽. Пуптаха᾽ Хануха᾽ таӈокӈэ ӈобтарем манэсо᾽᾽мади᾽ яӈгу. Няк᾽᾽ (мале сян ӈарти᾽᾽) салаба᾽ ниня юседаць᾽᾽, салаби᾽ помна падерӈаць᾽᾽. Ӈокханда манэтава᾽᾽ сян юр᾽ мян няк.
Тасий тадта᾽᾽мана маниенара᾽᾽ няк. Ямгана ( мани᾽ теневанани᾽ Ладожской то᾽ няна ханзер ӈэсетэ) някм᾽ тадта сабе ни пират, тадтаӈгосьм᾽ манэць няк сянпой ит санаӈга:
Салаба᾽ ниня няк᾽᾽ мэ᾽᾽:
Тюкона етри няӈгана хомбдадо᾽ тикы явэ. Маня᾽᾽ ихинана᾽᾽ сэр ирико тюкона етри мядондаӈэ тара. Лаханакурць нямыни᾽ ненэциени᾽ вадана явэм᾽ пилю᾽ ирыхына манэць пирты. Пыда ям᾽ вар᾽ хавна хойни ӈани танаӈга, ханяӈэхэна мяк᾽᾽ ӈадиберӈа. Манда᾽᾽ манзеты᾽᾽ ненэцяӈгавм᾽ пилюӈада.
Явэм᾽ хадава᾽ няю ӈарка серт᾽ хама пирты. Хурка ӈэбта ӈод ненэця таремӈо явэм᾽ ханедаӈэ мэӈадо᾽. Хусувэдо᾽ явэ᾽ ӈамзам᾽ ӈормы᾽᾽. Хобдо᾽ тэмдарамбидо᾽. Халядани᾽ вадана Бованенковохартана ӈопой хоба᾽ мир᾽᾽ 150-200 ёнраӈэ харва. Тикы хавна «ӈарка яхана» илена ненэця᾽᾽ хобамда сямянхат ёряӈэ пэрцетыдо᾽.Хой᾽ тер᾽᾽ маним᾽ сямянхат ёря, лимбика тикыы ты᾽ хоба. Тедав мани᾽ явэ᾽ манэтами᾽ юӈгусь, та᾽ пуданахана тюку ян᾽ ерембани маси манэтанакэни᾽.
Пэвсюмя᾽ някуна салаба сидна᾽᾽ няма. Ӈокая салаби᾽ помна ям᾽ теневанаюна᾽᾽ ӈанова᾽᾽ варети нялрамбидинзь᾽. Ӈамгэ пиркана Пуптаха᾽ Ханутаха᾽ манихим᾽ тамна тяха хэсь нива пират᾽᾽. Таӈгунат миёмяхадана пуняю хэсь та ед вуниӈа – тэввана пират яланда 15 км хаи. Тарем таслава᾽᾽: ӈанова᾽᾽ я᾽ вархана хаеӈгува᾽᾽, тамна тяха яда хантава᾽᾽. Янамбовна ныланамана᾽ пуд ялъяна᾽᾽
Марра саляд 15 км пиркана хаевы ӈанова᾽᾽:
Ялмана᾽ нерня ныланавава᾽᾽. Пупта сяйм᾽ пиремби:
Ныланава. Александр няби Пупта:
15 км сабе хубтав вуни ӈа. Маня᾽᾽ таня 5 сян час ядаваць᾽᾽. Нерде᾽ няна лумбадан᾽ еремява᾽᾽, тикы᾽ пуд хой᾽ ниня сян ёӈорэй танаӈгава᾽᾽, хамаӈгава᾽᾽, еси маторпива᾽᾽.
Марра салян᾽ минзь ныланава᾽᾽. Александра, Пупта, Ханута:
Александра няби Пупта яхам᾽ мадабихи᾽:
Марра саля᾽ ӈылна ӈэда яхам᾽ Пубтанаӈ᾽ танявахана савовна мадаваць᾽᾽. Хубтыхы тет часхана пыда имбытодода екахая яхам᾽ тяханя мададась (нумда иба 0 градусхад тари ӈокамбоясь). Таняюд ненэцие᾽ вэркурць мэта ӈаном᾽ тэврась.