Yamal
2015-2016

Ненэй нянэцяӈэ Я мал’ няна невхад иленя ненэця» пыхыдодо’ нюмдеби». Тикы хавна 2015-2016 похона хойхана этнографической экспедиция ӈэӈгу. Нюмда  «Ненэй ненэця″». Проектхана манзарана», тюку сайтм’ манэсарманда хибя» ӈоб’ по’ ёльцянд тыбэрци’ мяд терӈэ ханта». Арктика’ тер» илам’ мюданда манэтадо’.

 

Саво иры 21 яля хубтыхы 5 часхана Марра саляна ӈэда тет мяк тэвынаць’’. Тю’’мява’’ мяма’’ Хадко Худи мя. Марра саляна тикы ненэць няхатато ӈарктадо.Пуптаха Ханутаха няна тикы ӈысы нябимдей мятанди толы. Пыди тюкона вадевэхэ. Нись хонаркохоя’’ мяд тер’’ сидна’’ ӈавла’’, имбытодона’’ тырабтэйдо, сидна хонабта’’.

Хадко мя ненадумдама’’ N 69º44'46,0'' E 066º50'00,9''

Теда манэць Марра саляна ӈэда тодо хой ниня, мадаха поёнзь ӈэда 4мбой мя. Ӈавнанда тикана военной часть ӈэвы. СССР тодо яӈэ хэмяд ӈысыхы ямг поӈгана, иба няю 3,5 км пират  «Маррасалям» нюбета метеорологической станция ӈа.

Марра саля:

IMG 2669

Хадко мя:

IMG 2714

Марра саляна илена 26 ненец’’ Панаевск терӈэ толы’’. Мани ихинани тикы ненэця’’ мэсь ясяда толаха’’, пыдо ня’’амнандо хибяхарт ӈамгэхэртм ехэра. Тюкона иленя’’ хардахана мято юӈгу, хаморманзь похона ӈопой ёӈорэй ханӈа’’ (ӈацекыдо Панаевскахана ӈэда школа-интернатхана падна’’). Ханяӈэхэна няндо ӈацекы хосаява, тэврамбада, Госдума ненэцие, президентм тэраваба ёльцеӈгана тиртя ӈано ӈамдорӈа.

(нажмите "Читать полностью")

 

Ямал тер илам теневана, юнета антрополог А.В. Головнев Бовоненково запад няӈы ям тэбэрцяхана сава яӈэ нюмдедась. Пыда сита тотрев Марра салем антропологхана сава яӈэ нюмдева сер ӈа. Тюкона илена ненэця’’ тарем таслаб харто ила саирм мэӈа’’. Ученой’’ вадана Ямал няна тыбэрцяри’’, халяданари’’ иле’’. Ӈамдёда ненэцие ня’’амна сабе хибяхарт ни падан. Тюку падыбадини ӈэдалёрмани ямбан манэ’’мыни ня’’амна ӈа’’. Ӈадьбяни Марра саля ня’’амна сэвхани хамвы ӈавори’’ вадетани.

Марра саля тер ӈамдёда ненэця’’. Та ненэй мядодо мэць иле’’, сыра ёльцеӈгана военной частьхана ӈэда наӈэдяӈэ хаёвы солдат хардахана мэ’’.  1990 по еркад военной часть манзара ӈэвадамад тет мяд тер’’ няхар комнатасавэй ӈаркая харадм сырэй мятандо етри мэӈадо.

Тюкона илена ненэй ненеця’’ ямгана халяда’’, сямянхат харвобтанадо явӈгаля. Хадавыдо халэдо Бованенковона тэмдарамбидо. Тикы есянато ӈаврадамдо, бензиндамдо тэмдаби’’. Тюку по халэто мир’’ тарця’’: явӈгаля ӈопой кг мир 350 еся, сюмбак 1 кг 450 еся, идюрца 1 кг 300-350 еся, палкур 1 кг 250 еся.

Ӈавнандо тюкона яв’ ханеди (няк’’, ӈарти’’, тивтей’’) хадабасетэвы’’. Тедав няк хоба миртялма, нива тарава нид тарця ханедипохона мале сян ёӈорэй пэрӈа’’. Таремгав тюку илаӈгана няк юр тарана, пардонӈэ мэта ӈамгэриӈэ хая, маси тад нерня ӈокавна тараӈгодакы.

Нара, та ёльцеӈгана Марра саля тер ябту, ӈаӈу, нарматы’’, ӈани ӈамгэ тирця’’ пэрӈа’’. Мани тикана мэвани мальӈгана илибей хасава’’ нарматыманзь ханӈаць’’, ӈопой яляна мэвэдо 40 тирця.

Нарматы:

IMG 2724

Хадко пухуця Антонина Сюмзевна нарматым ниӈгаби:

IMG 2726

Ӈамдёда ненэця ӈоб тарем тыдо таня’’ (300 мян). Тикыдо мюсерта няхато пэрманзь мипидо. Сыра ёльцеӈгана пыдо ваданандо тыдо Марра сале ядхана харто илесеты’’. Хасава’’ тикыдо снегоходхана тари манэсаръядо. Марра сале тер’’ ярколахава мал тенева’’, ӈэдалёхова хибяхарт ни ӈэдалю. Мяд хэвхана хан ӈокаць’’. Ӈани манэмыни мимбада хан пя’’. Тарем тасла мелмана мирця тыбэрця’’ ӈамдёда нито хано ня сырма сер ни ӈа’’.

Панаевск тер не’’ падвы, ябиреня тохоцяхат сертавы платье мэӈа’’. Марра саляна пирибця’’ ӈока’’. Небянадо-нисянадо илеката илебей хасава ня’’амна хонаркурӈаць’’. Маня’’ Альбинава’’ ӈани Марра саля тер. Костяхана хаюпа хэмяхаданда тэсавэй ненэцие илам тикарихина тохоламбидась. 

Хадко не ню’’Женя, Света, Нюдяконе:

IMG 2679

Ӈамдёда ненэцие ила саир’’ мюсерта няхатато ӈаркавна яӈга. Паны ейӈэ одеяло’’ мэӈа’’, хуркари хыдито тэнзь, хусувэдо шлёпанцы’’ мэӈа’’.

Мяд мюня луца хэхэ ӈа:

IMG 2675

Марра саля. Нены Порангуй мя:

IMG 2676

Балок ӈавар ӈэсяӈэ, матваӈэ (баняӈэ) тара:

IMG 2709

Планшетм хаеркад масралтамбава:

IMG 2713

Ӈамдёда илаӈгана ненэця’’ хуркари ӈамгэри сертаби’’. Харта мякана илена Хадко ӈарка хасава ню Тайчи соляркахад мэта корм сертавы. Тедав тарця кор пыда мякананда, нисянда мякана таня. Ӈопой ирыхына Тайчи мяд терхана 200 л солярка тара. Тикы хавна тыбэрти поӈгана тарця корм мэта Тайчи не хасава ня Хасавако. Мяд хэвхана ӈани манэмэми ядыба мэта ӈамгэри (аппарат). Тарем тасла хойхана мюсерта тарця саӈговота ӈамгэрим вунида пэмпюрт.

Ядыба мэта аппаратмӈаном сулурпа ӈани мэӈадо:

IMG 2587

IMG 2589

Марра саляна сертавы соляркахад мэта кор’’:

IMG 2706

IMG 2708

Хадко Худи ӈарка хасава ню Тайчи ӈаном сулурпи:

IMG 2718

Тайчи тикы хавна Бованенковоход ядерта коммерсантӈэ тара.Пыда лы нямдо, мора’’ маламби. Ӈани няхата манэкава Бованенковохона етри мэсеты, таняд ӈавар’’, соляркам тэврамби. Та хоювна ӈэдалёрць мэмандаданда квадроциклм мимыць’’. Нямдо тэвабаванда ёльцеӈгана квадроцикланда пуд ханм нюхулемби. Тикы хавна тикамдо ӈэсы тер хуркари манзаи сертаба мэӈадо.

Квадроциклхана хано ӈани нюхулемпидо:

IMG 2598

Марра сале тер’’ пыхыдадо яӈганя ненэцяӈэ толабидо. Мюсерта нидо вадепанандо манзеты’’: «таняӈы ненэй ненэця’’», «такы ненэця’’». Хурка ӈэбта ӈод тикы ӈэсы тер мал ненэй вадам мэӈа’’. Хадко ӈоб хасава ню 2мбой классм ёльцемахаданда луца вадам нида хамэдамбю.

Савоиры 20 ялянаюркмахаданиӈанимядоманэманзьхаянинзь. Нерде Тайчи мят тюни, тикы пуд Нене Порангуй мядм манэӈани. Нене Худи ня, мякананда сидя нюмда няць иле. 4мдей мяд тер’’ нюцю’’ хаӈгурма нид нянани пихиня лаханакурӈаць’’.

Яля няби вэкана Хадкохо Пуптахасидни ӈанона метеостанция няю ханаӈаханзь. Тикы станция яӈга соты ниня ӈа, 1914 похона сертавы.

Яв няд метеостанция няю сырма:

IMG 2544

Метеорологической приборсавэй площадка, манзара мэта модуль, едэй иле мэта харад хавна тикана сянди похона сертабавы харад’’, дизельной ӈа’’. Сямянхат няхатата невхы харад 1926 похона сертавы. Марра саля метеостанция ненадумдама N 69º42'55,1'' E 066º48'45,7''

Маня’’ тована мальӈгана метеостанцияна мэвэхэ сидямбой ненэця. Тикы станция ерв Валерий (47 пода) няби сита нядабада практикана мэна пирибця Елена. Тюкона манзара 5-6 сян ненэця ӈэсеты, теда ӈанидо ныланавана (отпускхана) мэ’’. Валерийха Ленаха сидна’’ сяйлабтаӈаха, станциям манэлабтаӈаха. Валерий пыхыдамда ненэй ненэцие илам теневанаӈэ толабида, мани манэкава сабе теневанада яӈгода толха. Хурка ӈэбта ӈод сидна’’ сяйлабтавахартада, станциям манэдабтавахартада сава.

Метеостанция ерв манзара мэта я:

IMG 2552

Метеостанция. Александра, Пупта, Хадко:

IMG 2553

 Метеостанциябиблиотека:

IMG 2555

Метеостанция дизельной:

IMG 2556

Валерий метеостанция ерв:

IMG 2559

Лена Валериймнядабада:

IMG 2560

Метеосанцияхана ӈэда харад’’:

IMG 2562

IMG 2564

«Маррасаля» метеостанция. Терсяда хор’’:

IMG 2569

Станцияхад пуня пямахадана’’ хане пэйнаць’’. Хадкохо Пуптаха туним нарям (гарпунм) содахая ӈана ханевам таславэхэнзь.

Хадко торамда няма, Пупта ӈанонда хуӈг ниня ӈамды. Тадри салабапомна някм манэць Хадко ӈаномда енерма пирувна тэврамбидась. Няк сейсяда ӈамгэ, туним манэць сянпой ит санаӈга. Хурка ӈэбта ӈод Хадко сянпой няк хэвувна хынрада. Ханедамда наряна пакалкая нэкалӈада. Наря тикы пя малан сертабада еся.

Хадко саць сава ханена. Пыда някм ӈэдарамбада ни ӈа. Теневабцомда ет хибяри теневада. Ханена няхаюни нивани сюхулевани е’’эмня тадтаӈго вунини ерев. Ямгана ханевава’’ сямянхат ихини хамыць.

Хадко Худи (Сергей Ильич) няконзь ханманда пуд:

IMG 2579

IMG 2584

Наря:

IMG 2582

Хадавэмда някамда мят тэвмахадана’’ Хадко харта яхадась. Пэвсюмя няна мани нерденя ёӈорэй няк ӈамзам ӈорӈанинзь. Манда манзеты’’ тикы толха ӈамзам ненэця ӈани ӈортандо яӈго ӈорӈадо, тарця ӈамза ӈавыци, халяи. Тарця лахарём намдабата’’ нёда пынрю’’. Няк ӈамза ӈамнелы, юрцавэй, ни халяю. Ненэй ненэця тарця ӈамзам тари пирембидо, талтамбидо.  

Някм яхабава:

IMG 2597

IMG 2600

IMG 2601

Ханена ненэцие вадана няк ханюй икана илеванда нид вэяда ёльце паль, няръя:

IMG 2607

Тикы яляна, саво иры 21, ӈахат военной часть ӈэма няю ханӈаваць’’. Аля тикы ня’’амна ӈока ӈамгэм вадецеты. Ӈыхы яхад сырап ӈод тикы я сэван сянпой хаморӈа. Тикана сертавыни тадта’’ма’’ ӈока’’. Хойниня хуркари пурцавэй еся лоӈг’’. Сяхари манзеты тикы я индм нэкалпади’’ тикан моёпада’’. Мани ихинани тикы е’’эмня РФ оборона Министерстван лаханава сер ӈа. Ӈани сэван хамаӈгана 1950 по мальӈгыхы солдат халмер’’. Тикы ненэць хибяхартанда яӈго таминда тюкон сюрмы. Хальмерахананда нюмгартамда тола ни пират. Мани ихинани ӈаркая ява’’ сита лэтамбада солдатда’’ тарем пэрпата вэва.

Марра саляна ӈэвы военной часть:

IMG 2631

IMG 2636

IMG 2648

IMG 2651

IMG 2652

IMG 2655

IMG 2660

IMG 2664

Марра саляна ӈэвы военной часть ӈэма яхана ӈопой иле мэма мян харад:

IMG 2662

Марра саляна ӈэда хибяхарт ехэрана солдат хальмер’’:

IMG 2723

Добавить комментарий

Имя
E-mail
Телефон
Тема
Комментарий
Оценка
Показать другое число
Контрольное число*